Autyzm

Społeczeństwo przyzwyczajone jest do pewnych wzorców zachowań, które są respektowane i uznawane za mieszczące się w tzw. normie. Do różnego rodzaju odstępstw podchodzi się bardzo sceptycznie i najczęściej wynika to z braku wiedzy na temat przyczyn nieszablonowego zachowania. Na takie przykre sytuacje braku akceptacji i zrozumienia narażone są szczególnie dzieci, u których zdiagnozowano autyzm. Jest to bardzo krzywdzące podejście, ponieważ dzieci z autyzmem są wyjątkowe i potrzebują ogromnych nakładów cierpliwości oraz miłości swoich rodziców lub opiekunów. Warto edukować czym jest autyzm, skąd się bierze, jak sobie z nim radzić. Poniżej prezentujemy aktualny stan wiedzy o autyzmie, zwrócimy uwagę na przyczyny powstawania autyzmu, rodzaje autyzmu oraz postępowanie w przypadku zdiagnozowania autyzmu u dziecka.

 

Co to jest autyzm?

 

Nazwa „autyzm” ma swoje pochodzenie od greckiego słowa „autos”, co w tłumaczeniu oznacza słowo “sam”. Pojęcie autyzm zostało zapoczątkowane w 1911 roku przez szwajcarskiego psychiatrę Eugena Bleulera. Lekarz podjął próbę opisania braku umiejętności podtrzymania relacji z otaczającym światem. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 określa autyzm jako zaburzenie w rozwoju, w którym występują problemy w komunikacji swoich uczuć otoczeniu, a zmysły nie są spójne z wrażeniami, jakie dziecko autystyczne przeżywa. Może objawiać się m.in opóźnieniem w rozwoju mowy.  Ponadto autyzm jest zaburzeniem rozwoju mózgu i potrafi zaburzyć interakcje społeczne, komunikację i strefę behawioralną dziecka. Ścieżka rozwojowa takiego dziecka odbiega od dotychczas wypracowanej przez społeczeństwo, a mózg dziecka autystycznego pracuje w nietuzinkowy sposób. Około cztery razy częściej z diagnozą autyzmu borykają się chłopcy niż dziewczynki. Mimo to dziewczynki z autyzmem bardzo często mają inne objawy świadczące o zaburzeniu, co dodatkowo powodowane jest trudniejszą diagnozą i opóźnieniem w jej postawieniu. U dziecka z autyzmem można zaobserwować również brak spontanicznej potrzeby dzielenia się, brak spontanicznej różnorodności zabawy np. w udawanie, czy odgrywanie ról.

 

Rodzaje autyzmu

 

Spektrum autyzmu obejmuje wiele zaburzeń, które mają różne symptomy i stopień nasilenia. Wyróżnić można następujące rodzaje autyzmu:
 

Autyzm wczesnodziecięcy – jest to najczęstsza postać autyzmu, szczególnie często diagnozowana u chłopców.  Wyróżnić można następujące objawy autyzmu wczesnodziecięcego: 
 

• niewypowiedzenie ani jednego słowa do 16 miesiąca życia, 

• dziecko nie reaguje na wymawiane imię przez rodzica lub opiekuna, 

• unika kontaktu wzrokowego, 

• izoluje się, 

• ma słabą integrację zachowań społecznych, 

• dziecko ma problem z komunikowaniem swoich uczuć, 

• posiada wybitna pamięć mechaniczną.
  
   

Autyzm atypowy – pierwsze objawy autyzmu atypowego pojawiają się bardzo późno po 3-cim roku życia, a nawet i później. Jest to lżejsza odmiana autyzmu. Dorosłe osoby z autyzmem atypowym mogą łatwiej i szybciej przystosować się do otoczenia, a to wszystko dzięki terapii, która została prowadzona na bardzo wczesnym etapie pojawienia się diagnozy autyzmu.


Do głównych objawów autyzmu atypowego zaliczyć można takie symptomy jak : 

• zaburzenia mowy, 
• unikanie kontaktu wzrokowego, 
• brak wykazywania interakcji społecznych, 
• agresja,
• autoagresja, 
• izolacja od rówieśników, 
• wykonywanie stereotypowych zadań.
  
   

Zespół Aspergera – zwany też zamiennie jako syndrom Aspergera.  Nazwa pochodzi od nazwiska austriackiego pediatry Hansa Aspergera, który opisał zachowanie dzieci pozostawione pod jego opieką, które miały trudności z nawiązywaniem relacji, nie rozumiały pewnych gestów i uczuć swoich rówieśników oraz były niezdarne. Zespół Aspergera jest jedną z łagodnych postaci autyzmu. Objawia się głównie tym, że dziecko ma upośledzone umiejętności społeczne, przejawia znaczną niechęć do pracy w grupie, posiada obsesyjne zainteresowania i hobby np. potrafi kolekcjonować zabawki z pociągami albo samochodami, nie akceptuje zmian, nie chce się do nich dostosować, woli wykonywać obowiązki rutynowo według swojego wypracowanego schematu, nie potrafi komunikować się gestami lub znakami. Dzieci dotknięte syndromem Aspergera rozwijają się prawidłowo, nie występuje u nich zaburzenie mowy tak, jak ma to miejsce w autyzmie dziecięcym. Jest im łatwiej zaadaptować się do społeczności.

Upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się – schorzenie to bardzo przypomina zespół Aspergera. Objawia się głównie nadwrażliwością na zmysły, dziecko nie potrafi komunikować się gestami niewerbalnymi, posiada bogate słownictwo, przejawia trudności w zakresie równowagi, rysowaniu i pisaniu. Dziecko z upośledzeniem zdolności niewerbalnego uczenia się nie potrafi sobie wyobrazić pewnych rzeczy, ma problemy w kontaktach z innymi dziećmi, w późniejszym rozwoju wszelkie związki frazeologiczne interpretuje dosłownie, nie rozumie przenośni. Dziecko z upośledzonymi zdolnościami niewerbalnego uczenia się ma stereotypowe wzorce zachowania.

 

Całościowe zaburzenie rozwoju nie zdiagnozowane inaczej (PDD-NOS) z kolei objawia i diagnozuje się we wczesnym dzieciństwie. Dziecko przejawia trudności w kontaktach z rówieśnikami, jest słabe fizycznie i ma nietypowe zachowania. To właśnie do tego typu autyzmu zalicza się zespół Hellera i zespół Retta.

 

Zaburzenia semantyczno-pragmatyczne – osoby z tego typu autyzmem mają trudności w rozumowaniu i rozmawianiu z innymi. Nie potrafią zrozumieć przenośni, metafor, anegdot, związków frazeologicznych, ukrytych znaczeń lub idiomów.

 

Zespół wielu złożonych zaburzeń rozwojowych – przejawia się głównie pewnymi cechami zaburzeń emocji, trudnościami w komunikacji z rówieśnikami. Dziecko cierpi na zaburzenia myślenia oraz ma ograniczone wzorce zachowań, nie wie, w jaki sposób ma postępować w grupie do której należy. 

 

Hiperleksja – charakteryzuje się tym, że obciążony tym schorzeniem nie rozumie języka, którym mówi, nie potrafi się zintegrować ze społeczeństwem, jego zmysły są nadwrażliwe, posiada zachowania autostymulacyjne np. kołysanie się, trzepotanie dłońmi, skakanie, kręcenie wokół własnej osi.

 

U kogo najczęściej występuje autyzm? Przyczyny jego występowania

Bardzo trudno jednoznacznie udzielić odpowiedzi na pytanie, co odpowiada i determinuje występowanie autyzmu. Przyczyny autyzmu są różnorakie, jednak za główną przyczynę powstania autyzmu uznaje się czynniki genetyczne. Potwierdzono, że istnieje spora liczba genów odpowiedzialnych za powstanie autyzmu u dziecka.

 

Udowodniono, że leki przeciwdrgawkowe oraz antydepresanty mogą być także przyczyną autyzmu. Zaburzenie może być spowodowane również niedotlenieniem w łonie matki, przedwczesnym porodem przed 26 tygodniem ciąży, ciążą mnogą – bliźniaki, trojaczki. Autyzm znacznie częściej występuje u obydwóch bliźniaków jednojajowych, niż u bliźniaków dwujajowych. Zajście w kolejną ciążę w mniej niż w rok pomiędzy pierwszym, a drugim i kolejnym dzieckiem może powodować, że dziecko może być zagrożone autyzmem. Groźne jest przyjmowanie medykamentów w trakcie trwania ciąży i wszelkiego rodzaju infekcje wirusowe. Jeśli rodzice chcą zdecydować się na swoje potomstwo w późnym wieku, to muszą liczyć się z tym, że u ich dziecka może pojawić się autyzm zwłaszcza jeżeli dojrzały jest wiek ojca.

Niebezpieczne jest także urodzenie dziecka z niską jego wagą. Jeśli w rodzinie wystąpiły przypadki autyzmu, warto wziąć pod uwagę, że przyszłe dziecko również może cierpieć na autyzm. Za spektrum autyzmu odpowiedzialny jest zespół łamliwego chromosomu X, choroby genetyczne oraz mutacje genetyczne. Występowanie autyzmu związane jest z kilkoma czynnikami, które występują jednocześnie. Genetyka łączy się z czynnikami zewnętrznymi, dlatego istnieje wiele dróg, które prowadzą do autyzmu.

 

Jak rozpoznać autyzm?

 

Pierwsze objawy można zaobserwować podczas okresu dziecięcego, a jedną z głównych niepokojących cech jest brak reakcji dziecka autystycznego na polecenie. Dziecko zamyka się w swoim świecie, który jest na tyle dla niego interesujący, że nie widzi potrzeby opuszczania go i rozmawiania z ludźmi poza nim. Jego rozwój i funkcjonowanie społeczne zostaje w ten sposób zaburzone. Przestaje być zainteresowane wchodzeniem w interakcje z rówieśnikami, staje się odludkiem, odsuwa się w cień. Z czasem rezygnuje z możliwości wszelkich kontaktów z osobami w swoim otoczeniu i zaczyna traktować je jak powietrze.
 

Dziecko z autyzmem przestaje mówić, a jeśli już musi, to jego składnia jest nielogiczna i powtarza niezrozumiałe zwroty zasłyszane w telewizji lub Internecie. Inną cechą autyzmu, która występuje u dziecka są charakterystyczne gesty i tiki, np. machanie rękami, kręcenie się w kółku. Ma zaburzoną selektywność przywiązania do przedmiotów – gdy ktoś zabierze mu jego ulubioną zabawkę to wpada w panikę. Nie lubi zmian i wybiera zawsze taką samą trasę powrotną, te same przedmioty, ubrania, zabawki. Funkcjonowanie dzieci autystycznych jest na swój sposób wyjątkowe, ponieważ wykształciły w sobie niesamowitą pamięć. Potrafią zapamiętać wiele szczegółów do tego stopnia, że stają się ekspertami w tej dziedzinie. Niestety nie potrafią tego wykorzystać w szkole, natomiast łatwo stają się agresywne, odczuwają lęk, a ich sen jest zaburzony.

 

Sposoby diagnozowania autyzmu

 

Rozpoznanie autyzmu to długotrwały proces, ponieważ rozpoczyna się od obserwacji dziecka, a później przechodzi w kolejne fazy i zalecenia w celu przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań. Diagnozę autyzmu może postawić zespół lekarzy, do których zalicza się psychologa, psychiatrę, neurologa i pedagoga specjalnego. Diagnostyka psychologiczna polega na obserwacji dziecka podczas zabawy, jak zachowuje się w samotności oraz podczas pracy z terapeutą. Lekarz neurolog musi z kolei ocenić pracę mózgu i układu nerwowego, pediatra bada rozwój dziecka, a psychologowie i pedagodzy sprawdzają, jakie umiejętności dziecko już nabyło, czy potrafi czytać, pisać, jak radzi sobie z emocjami. W diagnozie spektrum autyzmu ważne jest umiejętne rozróżnienie go od innych zaburzeń, które mogą charakteryzować się podobnymi symptomami.

 

Podkreślić warto, że w diagnostyce autyzmu u dzieci istotne jest holistyczne spojrzenie na potwierdzenie autyzmu, które powinno opierać się także na badaniach krwi, moczu, badaniu u laryngologa, badaniach genetycznych, okulistycznych, metabolicznych a także neurologicznych.

 

Jak leczyć autyzm?

 

Autyzm to zaburzenie rozwoju mózgu, dlatego nie ma szansy go całkowicie wyleczyć. Natomiast szeroko rozumiane leczenie spektrum autyzmu opiera się na psychoedukacji i psychoterapii, które znacząco mogą poprawić funkcjonowanie dziecka, jak również całej rodziny. Kluczowy jest czas postawienia diagnozy, czym wcześniej wiadomo o tym, że dziecko ma autyzm tym lepiej dla poprawy jego sprawności. 
 

Należy, jak najszybciej wdrożyć terapię wspomagającą w konsultacji ze specjalistami takimi jak neurolog, psycholog, pediatra, psychiatra czy też logopeda. Specjaliści pracujący z dziećmi autystycznymi dokładnie wiedzą, że niektóre obszary ich mózgu są uśpione, dlatego starają się je efektywnie pobudzić.  W leczeniu farmakologicznym autyzmu stosuje się neuroleptyki, stymulanty, środki antydepresyjne. Psychiatryczne leczenie autyzmu jest mało skuteczne i staje się ostatecznością.  Wiele badań potwierdza, że leczenie farmakologiczne nie wzmacnia rozwoju dziecka, jedynie ma wpływ na jego zachowanie. 

Najnowsze metody leczenia autyzmu polegają na zapewnieniu dziecka lepszego funkcjonowania w przyszłości. Pomocna może okazać się rehabilitacja, która jest w stanie zmniejszyć nasilenie objawów autyzmu. To właśnie wszystko zależy do jakich specjalistów trafi dziecko po otrzymaniu diagnozy, bowiem tym uwarunkowana jest jego przyszłość. Czy w leczeniu autyzmu pomocna będzie psychoterapia ? Oczywiście, że tak i jest szczególnie zalecana przez wielu specjalistów.  Przykładowo terapia dba o regulowanie niepożądanych zachowań dziecka, jak również jej założeniem jest rozwijanie deficytowych zachowań u małego pacjenta. Celem psychoterapii jest doprowadzenie dziecka do takiego etapu, w którym będzie korzystało ze swoich wyuczonych umiejętności w codziennym funkcjonowaniu oraz bez problemu będzie posiadać umiejętność komunikowania się z innymi w swoim otoczeniu. 
 

Literatura
Autyzm wyzwaniem naszych czasów , pod redakcją Tadeusza Gałkowskiego i Joanny Kossewskiej Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2000